«بتمن در برابر بتمن»؛ مقایسه‌ای بین دو بتمن دنیای سینما

بتمن را می‌توان چند وجهی‌ترین شخصیت دنیای داستان‌های مصور نامید. نوع پردازش این شخصیت نیز از ابتدای تولدش تا کنون به دست افراد مختلف، بر این پیچیدگی‌ها افزوده است. نویسنده‌ها و طراحانی که هر کدام با توجه به سلیقه‌ها و تفکرات منحصر به فردشان، بعد جدیدی به شخصیت شوالیه تاریکی اضافه کرده‌اند. این نگاه‌های متفاوت و بعضا متضاد به بتمن، راه خودش را به دنیای سینما نیز باز کرده است. تاکنون اقتباس‌های مختلفی از بتمن و شخصیت‌های دنیای بتمن توسط کارگردان‌ها و نویسنده‌های مختلف انجام گرفته که هر کدام با توجه به نوع نگاه خالقین‌شان، تصویری بعضا متفاوت از این ابرقهرمان بدست داده است. جدیدترین اقتباس سینمایی از بتمن همین چند وقت پیش توسط زک اسنایدر بر پرده‌ی نقره‌ای نقش بست و بحث‌های زیادی بین دوستداران کامیک‌ها به راه انداخت. در بین این بحث‌ها، بحث مقایسه‌ی بتمن زک اسنایدر با بتمن کریستوفر نولان هم بازار داغ خودش را داشت. طرفداران هر کدام هم با دلایل خود از یکی از این دو جانانه دفاع می‌کردند. از این رو به این فکر افتادم که مقایسه‌ای کوتاه بین این دو بتمن داشته باشیم تا تفاوت‌های آن‌ها را به شکلی منطقی تحلیل و بررسی کنیم.

اول از همه باید این مسئله را درک کنیم که بتمن اسنایدر و بتمن نولان فقط در اسم و رسم با هم شباهت دارند و لاغیر! در واقع این دو شخصیت چنان تفاوت‌های عمیق و ناسازگاری با یکدیگر دارند که نمی‌توان آن دو را کنار هم گذاشت. این دو شخصیت چنان متضاد اند که می‌توانند دو روی یک سکه باشند. از طرفی جور دیگری هم می‌شود به قضیه نگاه کرد. بتمن نولان و بتمن اسنایدر به مقاطع متفاوتی از زندگی این شخصیت کامیک می‌پردازند و از این رو وجود تفاوت‌های بنیادین در آن‌ها کاملا قابل پذیرش است. پس نکته‌ی اول این است که باید قبول کنیم این دو با هم متفاوت اند. اگر این را قبول کردید آنگاه قسمت زیادی از بحث‌ها از بین می‌رود. وقتی دو چیز اینقدر با هم متفاوت اند، خوبی یا بدی هر کدام بحثی بی‌معنی خواهد شد. بنز سی کلاس بهتر است یا کامیون‌های یدک کش بنز؟! جواب قطعا هیچ کدام است. هر کدام کارایی و نقایص خودشان را دارند.

حالا که قبول کردیم این دو محصول بتمن نام با هم متفاوت اند، به مواردی می‌پردازیم که این تفاوت‌ها را رقم زده‌اند. تفاوت اول بین سن بتمن در این دو اقتباس است. بتمن نولان که کریستین بیل به زیبایی نقشش را ایفا کرده، بتمنی است جوان و پر از احساسات شورانگیز در حالی که بتمنی که بن افلک نقاب آن را به چهره می‌زند بتمنی میانسال و بی حوصله است. در سری فیلم‌های نولان شاهد زندگی مردی هستیم که پر از امید و آرزو برای شهرش است. شهری که باید از پلیدی و کثیفی پاک شود. بتمن در ساخته‌های نولان همان نقش مصلحین اجتماعی را دارد که با آرمانگرایی دربرابر مشکلات قیام می‌کنند. آن‌ها تصور می‌کنند می‌شود بدون اینکه آلوده به پلیدی‌ها شد، پلیدی‌ها را از بین برد. بیل در نقش بتمن شبیه جوانان اصلاحگر و انقلابی‌های روشنفکر است. آن‌هایی که فکر می‌کنند یک تنه و با وضع چند قانون ساده مثل مبارزه‌ی بدون کشتار می‌شود بنیادهای فاسد جامعه را تغییر داد. اولین تفاوت بین دو بتمن ما همینجا ظاهر می‌شود. بن افلک در فیلم زک اسنایدر نقش بتمنی را برعهده دارد که دیگر شور جوانیش را از دست داده است. سال‌ها مبارزه‌ی بی‌فایده با ظلم و جنایت او را خرد کرده و او در اصل اهداف و ارزش‌هایش به شک افتاده است. این مسئله به راحتی می‌توان در خلال فیلم دریافت. یکی خوابی که بتمن در آن تعداد زیادی از سربازان را می‌کشد آن هم با سلاح گرم و دیگری اینکه تا پای کشتن سوپرمن هم پیش می‌رود و فقط یک معجزه جان سوپرمن را نجات می‌دهد. این نشان می‌دهد که بتمن جدید دیگر حال و حوصله‌ی شعارها را ندارد. او اکنون چیزی را دارد که بتمن در فیلم‌های نولان نداشت؛ او اکنون تجربه دارد و تجربه به او می‌گوید که گاهی وقت‌ها کشتن و حذف عامل مشکلات، تنها راه حل حل بحران و جلوگیری از بحرانی جدیدتر و بزرگتر است. در واقع یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این دو اقتباس نوع ایدئولوژی و تجربیات بتمن است که به واسطه‌ی تفاوت سنی بین آن‌ها، از این دو شخصیت‌هایی متفاوت و مجزا ساخته است.

اما به نظر من اصلی‌ترین تفاوتی که این دو بتمن دارند چیزی عمیق‌تر از مسائل بالاست. همیشه یک سوال بنیادین درباره‌ی بتمن وجود داشته است؛ اینکه بتمن بروس وینی است که شب‌ها نقاب می‌زند یا بروس وین بتمنی است که روزها نقاب بر چهره دارد؟! بتمن واقعی است یا بروس وین؟ این سوال را نمی‌توان خیلی درباره‌ی بقیه‌ی ابرقهرمانان پرسید چرا که هیچ کدام از آن‌ها به اندازه‌ی بتمن و بروس وین تناقض و تضاد ندارند. به نظر من قبل از اینکه بخواهیم هر بتمنی را تحلیل کنیم باید اول از همه بپرسیم کدام یک واقعی است؟ بتمن یا بروس وین؟ حالا می‌شود او را تحلیل کرد. تفاوت بنیادین بتمن نولان و بتمن زک اسنایدر در همین جا خود را نشان می‌دهد. نولان بیش از اینکه به بتمن بپردازد، بروس وین را نشان می‌دهد. این یکی از ایراداتی است که مخصوصا به فیلم سوم یعنی خیزش شوالیه تاریکی وارد است. اینکه این فیلم درباره‌ی بروس وین است و نه بتمن. بتمن در نگاه نولان، بروس وینی است که شب‌ها نقاب می‌زند اما نگاهش به دنیا و مسائل آن همان نگاه انسانی بروس است. در هر سکانس سه‌گانه‌ی نولان، می‌توانیم بروس وین را ببینیم. خودش را، حرف‌هایش را، جهان‌بینی‌اش را و احساساتش را. برعکس در ساخته‌ی جدید اسنایدر، این بتمن است که روزها نقش بروس وین را بازی می‌کند. هر کجای این فیلم را که نگاه کنیم ردپایی از بتمن وجود دارد و نه بروس وین. این بتمن است که واقعی است. به همین دلیل است که بن افلک بتمنی خشن‌تر، قاطع‌تر، تاریک‌‌تر و خطرناک‌تر از کریستین بیل است. چون بیل بروس وینی است که اگرچه خشمش به صورت شخصت بتمن بروز می‌کند اما چون خود واقعی‌اش بروس است، با افسار خود واقعی‌اش بتمن را مهار می‌کند اما در بتمن جدید این طور نیست. بن افلک در سراسر فیلم بتمن است و فقط تظاهری ناشیانه در نقش بروس وین دارد. از آن‌جایی که در اینجا بتمن واقعی است، دیگر شب‌ها بروس وینی وجود ندارد که این هیولای خشم را کنترل کند و همین موجب می‌شود با شخصیتی به مراتب افسارگسسیخته‌تر و ترسناک‌تر روبرو شویم.

اقتباس‌های نولان و اسنایدر از شوالیه‌ی تاریکی بسیار متفاوت از یکدیگر اند. بهتر است بیش از اینکه سعی کنید با مقایسه‌ی این دو یکی را برای دوست داشتن انتخاب کنید، سعی کنید با درک تفاوت‌هایشان هر دو را دوست داشته باشید.