جشنواره فیلم فجر: نقد فیلم شعله‌ ور – صید حقارت در سیستان و بلوچستان

حمید نعمت‌الله همیشه یکی از فیلم‌سازان و فیلمنامه نویسان محبوب و مورد علاقه‌ی من بوده است. او با «بی‌پولی» به یکی از پنج کارگردان جوان مورد احترام من تبدیل شد و با «آرایش غلیظ» ثابت کرد که می‌شود بعد از سال‌ها دوری از سینما باز هم فیلم خوب ساخت. سازنده‌ی فیلم رگ خواب، عادت دارد قصه تعریف کند و این کار را خوب انجام دهد. او که با فیلم «شعله‌ور» که از سال پیش جا مانده بود امسال در جشنواره فجر شرکت کرده، این‌بار از حالت استثنایی و منحصر به فرد خود خارج شده و فیلمی ساخته که آن‌قدر متوسط است که هر کسی می‌توانست بسازد. نقد فیلم شعله ور را در ادامه می‌خوانید.

فیلم شعله‌ور چند المان تعیین‌کننده‌ی مهم دارد. اولین المان این فیلم «راوی» است. شخصیت اصلی قصه، همزمان وظیفه‌ی بازگویی درونیات خود را هم بر عهده دارد. این امکان به همین واسطه برای مخاطب فراهم می‌شود تا بتواند از ذهن او آگاه شود. ذهنی مشوش، به هم ریخته و به معنای واقعی کلمه مریض. این‌طور که مشخص است شخصیت اصلی فیلم از اختلالات روانی پیچیده‌ای رنج می‌برد که مهم‌ترین آن‌ها عقده‌ی حقارت است. امین حیایی این شخصیت را به غایت خوب بازی می‌کند. بازی امین حیایی المان بعدی فیلم است.

بازی امین حیایی به فیلم شعله‌ور جان داده است. بازیگری که چند سال به خاطر انتخاب‌هایش مهجور مانده بود و در کم‌تر فیلم مهمی در سینمای ایران حاضر می‌شد، برای ثابت کردن توانایی‌های خود در فیلم نعمت‌الله همه‌ی کاری که باید می‌کرد را انجام داده و درست و به اندازه هم. فیلم شعله‌ور بدون بازی امین حیایی یک چیزی کم دارد. بازیگری که نه تنها در رفتار، به شخصیت جان داده و با لحن بی‌نظیر خود، مخاطب را به خوبی با خود همراه می‌کند تا داستان فیلم از طریق او به خوبی تعریف شود. روایت داستان به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق شخصیت او انجام می‌گیرد و این‌جا قمار نعمت‌الله جواب می‌دهد. هم انتخاب امین حیایی برای این نقش درست بوده و هم بازی او به قدر کافی خوب و باورپذیر است که خللی در روایت داستان ایجاد نشود. امین حیایی در میمیک و نشان دادن احساسات خود بدون تکلم از سطح خود بالاتر می‌رود و جواب اعتماد نعمت‌الله را به خوبی می‌دهد.

روایت درونیات ذهن شخصیت عقده‌ای که امین حیایی بازی می‌کند از طریق متن فوق‌العاده‌ای منتقل می‌شود که نعمت‌الله و هادی مقدم‌دوست مشترکا به خلق آن دست زده‌اند. نه فقط دیالوگ‌ها -که به قدر کافی به زندگی نزدیک است و True To Life است- که متن روایت هم بسیار هوشمندانه نگارش شده و بعد از وسواس خاصی که در خلق آن به خرج داده شده برای اجرا به حیایی سپرده شده است. در نقد فیلم شعله ور باید توجه کرد که متن، زیبایی‌های خاصی خود را دارد و المان دیگری برای موفقیت فیلم محسوب می‌شود. همان‌قدر که متن بسیار هوشمندانه، طناز و در مواقع حیاتی سرزنده و سرحال است، فیلم‌نامه و روند کلی فیلم، از نیمه دچار افول می‌شود. افولی که در داستان رخ می‌دهد، شکل‌گیری یک فیلم «حال خوب» (Feels Good) را به تعویق می‌اندازد و اجازه نمی‌دهد فیلم نعمت‌الله یک فیلم خوب باشد.

فیلم در نیمه و بعد از طغیان «فرید» (امین حیایی) می‌تواند به یک سینمایی تاثیرگذار تبدیل شود، تبدیل به چیزی شود که از نعمت‌الله سراغ داریم. شعله‌ور وقتی شخصیت اصلی را وارد سیستان و بلوچستان می‌کند پتانسیل تبدیل شدن به فیلمی شبیه «صید قزل‌آلا در یمن» را دارد. زمینه‌ی تغییر فرید مهیا است. فیلم بستر این تغییر را هم فراهم کرده. داستان به نقطه‌ی معرفی یک شخصیت دل‌پسند دیگر رسیده است و همه‌ی آن‌چه برای نعمت‌اللهی شدن این فیلم نیاز است یک رابطه‌ی صریح و راسخ عاشقانه است. اما این اتفاق نمی‌افتد. نویسندگان فیلم به جای استفاده از این فرصت، به سوی شخصیت دیگری متمایل می‌شوند که نه پرداخت درستی دارد و نه معرفی به جا و موفقی. روایتی که تا کنون از زبان شخصیت اول فیلم انجام شده با ورود به این فاز از فیلم دچار اضمحلال می‌شود. فیلم‌ساز موفق به تعبیر درستی از عقده‌های ذهن مشوش فرید نمی‌شود و او را از نقطه‌ی اپیفنی به قهقرا می‌کشاند. یعنی درست نقطه‌ی مقابل اتفاقی را انتخاب می‌کند که همه‌ی ارزش فیلمنامه در آن نهفته است.

فیلم از این‌جا به بعد بسیار کند پیش می‌رود. داستان به جای حرکت رو به جلو در عرض حرکت می‌کند و با پس و پیش کردن شخصیت‌ها، می‌خواهد آن‌ها را به زعم خود شخصیت‌پردازی کند. در همین حین است که فیلم غافل‌گیرانه اعمال پلیدانه‌ی فرید را وارد داستان می‌کند. به نظر می‌رسد در این‌جا باز هم یک فرصت جبران برای فیلم‌ساز مهیا شده تا بتواند با دستیابی به شیطنت و آزار شخصیت عقده‌ای فرید، او را به یک ضدقهرمان «لعنتی» تبدیل کند. بروز عقده‌های فرید به تصویر کشیده می‌شود. او شخصیتی باهوش است و از هوش خود برای چزاندن رقبایش استفاده می‌کند. رفته رفته این شخصیت به دل می‌نشیند تا این‌که فیلم مرتکب اشتباه بعدی خود می‌شود.

صحنه‌ای که فرید تصمیم می‌گیرد، کاملا ناگهانی، اوپیوم به خون خود وارد کند، هیچ جایگاه درستی در فیلم ندارد. نویسندگان فیلم بدون توجیه این رفتار، همه‌ی آن‌چه تا این‌جا خلق شده را به خاک و خون می‌کشند، از شخصیت منفور قصه، قهرمانی واقعی می‌سازند و با توسل به فرمول جنایت و مکافات، شخصیت اصلیِ دوست‌داشتنی فیلم خود را «مجازات» می‌کنند. فیلم در ادامه‌ی روند خسته‌کننده‌ی خود به این اتفاقات فرمولی، از پیش تعیین شده و قابل حدس برخورد می‌کند و با این‌که در تلاش است تا «رستگاری» برای فرید به ارمغان بیاورد، هرگز به آن دست پیدا نمی‌کند. شات پایانی فیلم هم الکن و بی‌تاثیر است و آن‌قدر سینما نیست که می‌توان به خاطر آن کل ارزش فیلم را نادیده گرفت.

حمید نعمت‌الله برای ساخت فیلم شعله‌ور از یاران همیشگی استفاده کرده است. دوربین روزبه رایگا در خدمت فیلم است و یکی از بهترین تصاویر این جشنواره را به دست می‌دهد. صحنه‌های زیر آب فیلم به خوبی فیلم‌برداری شده‌اند و نقطه‌ی قوت فیلم محسوب می‌شوند. دیگر المان حیاتی فیلم، خطه‌ی سیستان و بلوچستان است که نه تنها فیلم را متفاوت کرده بلکه فرصت به وجود آمدن صحنه‌هایی بکر و جذاب در سینمای عمدتا محدود به «تهران» این روزها را فراهم کرده است. مهرداد میرکیانی برای گریم این فیلم می‌تواند یکی از نامزدهای جشنواره‌ی امسال باشد. سهراب پورناظری در هشتمین همکاری خود با نعمت‌الله مانند همیشه درخشیده و همایون شجریان با وجود تکراری شدن همچنان در اوج به سر می‌برد.

فیلم شعله‌ور یک فیلم متوسط حیف شده است. یک فیلم که خوب و پر انرژی آغاز می‌شود و بد و کلافه به اتمام می‌رسد. فیلم جدید حمید نعمت‌الله از سینمای او عقب است. مگر این‌که بخواهید از بازی قابل احترام امین حیایی لذت ببرید، هیچ الزامی به تماشای آن نیست.

نقد فیلم شعله ور ساخته‌ی حمید نعمت‌الله را خواندید. نظرات خود در مورد این مطلب را با ما در میان بگذارید. همچنین اگر در روزهای جشنواره توانستید این فیلم را تماشا کنید، حتما نظر خود در مورد آن را با ما و مخاطبین گیم‌نیوز در قسمت دیدگاه‌ها در میان بگذارید.