ایسائو تاکاهاتا که بود و چه کرد؟ – در سوگ بنیان‌گذار استودیو جیبلی

ایسائو تاکاهاتا (Isao Takahata) کارگردان ژاپنی، نویسنده و تهیه‌کننده‌ی پر آوازه‌‌ و تحسین شده‌ای بود. در جهان، او را به خاطر کارگردانی فیلم‌های انیمه‌ای می‌شناسند و در ایران، احتمالا کم‌تر کسی می‌دانست او کارگردان کارتون‌های سریالی ماندگار و دوست‌داشتنی چون «هایدی» و «آنه‌شرلی دختری با موهای قرمز» بود.

تاکاهاتا در ماه اوت 1935 به دنیا آمد و در آوریل 2018 از دنیا رفت. وقتی آرون رمزی گل اول آرسنال به زسکا موسکو را به ثمر رساند بسیاری از آدم‌های خرافاتی منتظر بودند یک فرد مشهور همان شب از دنیا برود. تاکاهاتا از مدت‌ها قبل به خاطر ابتلا به سرطان ریه، منتظر مرگ بود، انگار شلیک رمزی تیر خلاص را به پیکر پدر استودیو جیبلی زد. یار غار «میازاکی» از دست رفت و روی سنگ مزارش تاریخ 5 آوریل 2018 حک شد.

آخرین فیلم تاکاهاتا “The Tale of the Princess Kaguya” در سال 2013 اکران شد و بعد از موفقیت در بازار غرب، منتقدان تصمیم گرفتند به این غزل خداحافظی تاکاهاتا با استودیو جیبلی بیشتر بها دهند. آن‌چنان که این فیلم در رشته‌ی «بهترین فیلم انیمیشنی» در مراسم اسکار نامزد دریافت جایزه شد. درست مثل آخرین فیلم میازاکی.

تاکاهاتا وقتی فقط 9 سال داشت از بمباران شهر «اوکایاما» در جریان جنگ جهانی جان سالم به در برد. او فیلم تحسین شده‌ی خود «مدفن کرم‌های شب‌تاب» (Grave of the Fireflies) را با الهام از تصاویری ساخت که بر خودش گذشته بود. درست مثل رومن پولانسکی که گفته بود می‌توانستم «پیانیست» را چشم بسته کارگردانی کنم، تاکاهاتا اقتباس خود از داستان کوتاه هم‌نام نوشته‌ی «آکیوکی نوساکا» را با تجربیات خود کامل کرده بود. فیلمی که استودیو جیبلی را به جهان شناساند و جاده را برای او و میازاکی هموار کرد.

در سال 1959 از دانشگاه توکیو در رشته‌ی ادبیات فرانسه فارغ‌التحصیل شد. در همین زمان با تماشای فیلم انیمیشنی فرانسوی «پادشاه و مرغ مقلد» به انیمیشن علاقه‌مند شد. سودای نویسندگی و کارگردانی انیمیشن بیشتر از خلق تصاویر در سر او بود.

اولین فیلم او در سال 1968 به بار نشست. تاکاهاتا کارگردان فیلمی بود که «اوتسوکا» انیمیشن‌سازی آن را بر عهده داشت و «هایائو میازاکی» انیماتور اصلی آن بود. The Great Adventures of Horus, Prince of the Sun اگرچه در زمان خود به موفقیت چندانی نرسید، بعدها به عنوان اثری متمایز و آغازگر سبک جدید انیمیشن‌های ژاپنی از آن یاد شد. اولین همکاری جدی تاکاهاتا و میازاکی.

همکاری این دو نابغه ادامه‌دار شد. تا جایی که در دهه‌ی هفتاد میلادی به استودیوی Zuiyo دعوت شدند تا از رمان «هایدی» یک سریال اقتباسی بسازند. «هایدی، دختر کوهستان آلپ» خلق شد. موفقیت این انیمیشن موجب شد شرکت Zuiyo تصمیم بگیرد یک زیرمجموعه‌ی انیمیشن‌سازی تاسیس کند که بعدها به Nippon Animation تغییر نام داد و تاکاهاتا و میازاکی را به خدمت گرفت. تاکاهاتا نزدیک به یک دهه در این استودیو کار کرد و به عنوان حسن ختام دست به خلق شاهکاری به همان سبک و سیاق هایدی زد. این‌گونه بود که «آنه‌شرلی، دختری با موهای قرمز» (Anne of Green Gables) خلق شد.

در همین روزها بود میازاکی هم تصمیم گرفت اولین فیلم خود را کارگردانی کند. 1979، همزمان با تولد آنه‌شرلی، میزاکی اولین فیلم بلند خود The Castle of Cagliostro را کارگردانی کرد و مورد توجه قرار گرفت. در پی این موفقیت میازاکی دست به خلق مانگای نائوسیکا زد و بعد در سال 1984 فیلمی با اقتباس از آن ساخت که هم در گیشه و هم در نزد منتقدان موفق بود. با همین اندیشه به سراغ تاکاهاتا رفت و ایده‌ی تاسیس یک استودیوی شخصی را با او مطرح کرد. استودیو جیبلی، در سال 1985 به دست میازاکی، تاکاهاتا و دیگران تاسیس شد.

اولین فیلم‌های استودو جیبلی را میازاکی کارگردانی می‌کرد و تاکاهاتا در نقش‌های دیگر از جمله تهیه‌کنندگی ظاهر می‌شد. تاکاهاتا هم چند فیلم این استودیو را کارگردانی کرد. اولین فیلم او Grave of the Fireflies در سال 1988 اکران شد. مضمون ضدجنگ این فیلم و تاثیر عاطفی منحصر به فرد آن زبان‌زد خاص و عام شد و استودیو جیبلی به شهرت رسید.

در 1991 فیلم Only Yesterday را ساخت و سه سال بعد دست به خلق Pom Poko زد. در کنار آن همواره در فیلم‌های میازاکی نقش داشت و علاوه بر تهیه‌کنندگی، به عنوان کارگردان موسیقی فیلم Kiki’s Delivery Service میازاکی هم فعالیت کرد.

تاکاهاتا و میازاکی تقریبا همزمان تصمیم گرفتند از انیمیشن‌سازی کناره‌گیری کنند. او اعلام کرد که آخرین فیلمش را در استودیو جیبلی خواهد ساخت. فیلمی که نامزد دریافت اسکار شد. بعد او به عنوان تهیه‌کننده و مشاور هنری در استودیو جیبلی خودش ماند و مثلا در فیلم The Red Turtle محصول 2016 ردپای خود را بر جای گذاشت.

آثار تاکاهاتا اگرچه رنگ و بوی مخصوص او را دارند اما تحت تاثیر آثار هنرمندانی از جمله «پال جریمو» فرانسوی و «ژان لوک گدار» بود. تاکاهاتا معتقد بود که به وجود آوردن تصور سه بعدی به واسطه‌ی کارتون دو بعدی اهمیت زیادی دارد.

فیلم‌های تاکاهاتا تاثیر زیادی بر روی آثار میازاکی گذاشتند. دوست مشترکشان در این باره گفته است:

میازاکی حس مسئولیت اجتماعی خود را مدیون تاکاهاتا است. اگر او نبود احتمالا میازاکی به چیزهایی که در کتاب‌های کمیک روایت می‌شوند روی آورده بود.

آنه، غریبانه در سوگ هنرمندی نشسته که سبک جدیدی از انیمیشن‌سازی را به جهان معرفی کرد و در آوریل 2018 غریبانه درگذشت تا استودیو جیبلی یکی از پدرانش را از دست دهد.